Pracownikowi przysługuje prawo powstrzymania się od wykonywania pracy zagrażającej życiu lub zdrowiu. Związane jest ono z pojawieniem się zagrożenia zewnętrznego, kiedy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp i stanowią bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana praca zagraża takim niebezpieczeństwem innym osobom. Pracownik może powstrzymać się od wykonywania pracy także w związku z zagrożeniem wewnętrznym, jeżeli jego stan psychofizyczny nie pozwala na bezpieczne wykonywanie pracy i stwarza tym zagrożenie dla innych osób.
Kiedy można powstrzymać się od wykonywania pracy.
Prawo powstrzymania się od wykonania pracy w razie wystąpienia zagrożenia zewnętrznego przysługuje pracownikowi zgodnie z art. 210 § 1 Ustawy Kodeks pracy – dalej k.p. – jeżeli zostaną spełnione łącznie przesłanki:
- warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy,
- warunki pracy stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia pracownika albo
- wykonywana przez niego praca stwarza niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia innych osób.
Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie warunków pracy zgodnych z przepisami i zasadami bhp. Warunki te nie mogą stwarzać zagrożenia dla zdrowia lub życia pracownika.
Aby móc powstrzymać się od wykonywania pracy, pracownik musi wykonywać ją w warunkach bezpośredniego zagrożenie dla zdrowia i życia. Prawo powstrzymania się od pracy przysługuje pracownikowi także w sytuacji, gdy wykonywana przez niego praca stwarza zagrożenie dla zdrowia lub życia innych osób.
Sąd Najwyższy w wyroku z 6 lutego 2014 r., I UK 318/13, wskazał na „bezpośredniość” związku między naruszeniem przepisów bhp a zagrożeniem dla zdrowia i życia pracowników występuje wówczas, gdy zagrożenie to jest wynikiem samego naruszenia przepisów bhp, bez konieczności wystąpienia dodatkowej przyczyny. Musi być ono zatem konkretne i realnie zagrażające zdrowiu i życiu. Należy pamiętać, że źródłem powstania warunków pracy stwarzających bezpośrednie zagrożenie może być zarówno pracownik, jak i pracodawca niezapewniający właściwych warunków bhp, a także siła wyższa.
Istota zagrożenia.
Zagrożenie musi być realne, rzeczywiste, obiektywnie sprawdzalne, a nie tylko potencjalne, które pośrednio mogłoby ujemnie oddziaływać na zdrowie pracownika (T. Wyka, Powstrzymanie się od wykonywania pracy niebezpiecznej, cz. II, PiZS 1998, nr 5, s. 23).
Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia. Ale nadal musi pozostawać w dyspozycji pracodawcy – nie może np. udać się do domu.
Konsekwencje powstrzymania się od wykonywania pracy.
Pracownik nie może ponosić jakichkolwiek niekorzystnych dla niego konsekwencji z powodu powstrzymania się od pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia ze względu na zagrożenie zewnętrzne (art. 210 § 21 k.p.).
Jednakże, pracownik, który powstrzymał się od pracy, jest zobowiązany zawiadomić o tym niezwłocznie pracodawcę. Jeżeli pracownik nie dokonał niezwłocznego zawiadomienia pracodawcy, to powstrzymanie się od wykonywania pracy będzie traktowane jako naruszenie przez pracownika obowiązku wykonywania pracy. Zawiadomienie pracodawcy o powstrzymaniu się od wykonywania pracy niebezpiecznej przez pracownika ma na celu poinformowanie pracodawcy o przyczynie niewykonywania pracy.
Powstrzymywanie się pracownika od wykonywania pracy w warunkach nieodpowiadających przepisom bhp nie stanowi naruszenia obowiązku świadczenia pracy tylko wtedy, gdy pracownik niezwłocznie zawiadomił o tym przełożonego (wyrok SN z 9 maja 2000 r., I PKN 619/99, OSNP Nr 20/2001, poz. 610).
Gdy nie było podstaw do powstrzymania się od wykonywania pracy.
W przypadku stwierdzenia braku podstaw do powstrzymania się od pracy przez pracownika pracodawca może udzielić kary upomnienia lub nagany lub zwolnić go z zachowaniem lub bez zachowania okresu wypowiedzenia. Zastosowane sankcje powinny być odpowiednio uzasadnione przez pracodawcę.
Przysługujące pracownikowi uprawnienie powstrzymania się od wykonywania pracy zagrażającej zdrowiu jego samego lub osób trzecich może w konkretnych okolicznościach sprawy zostać potraktowane jako wyraz pracowniczego obowiązku dbałości o dobro pracodawcy (wyrok SN z 7 stycznia 1998 r., I PKN 405/97, OSNP Nr 22/1998, poz. 651).
Prawo do wynagrodzenia.
Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia w wysokości takiej, jaka należna jest za czas przebywania na urlopie wypoczynkowym (art. 210 § 3 k.p.).