Dział spadku

1.1. Czym jest dział spadku

Z chwilą otwarcia spadku (z chwilą śmierci spadkodawcy) wszyscy spadkobiercy przejmują wszystkie zobowiązania jak i cały majątek zmarłego spadkodawcy.

Przeprowadzenie działu spadku ma doprowadzić do rozdysponowania wszelkich rzeczy i praw wchodzących w skład spadku po spadkodawcy do majątku poszczególnych spadkobierców.

Dział spadku powoduje również zmianę w zakresie odpowiedzialności za długi spadkowe. Od momentu działu spadku każdy z dotychczasowych współspadkobierców odpowiada samodzielnie za długi spadkowe w stosunku wielkości udziału jaki mu przypada w spadku (art. 1034 § 2 Kodeksu cywilnego (dalej jako „kc”)). Do czasu działu spadku, a od momentu przyjęcia spadku, spadkodawca odpowiada za całość długów spadkowych ze swojego majątku.

.

1.2. Przedmioty podlegające działowi.

Przedmiotem działu spadku są tylko aktywa spadkowe, podział pasywów między współspadkobierców jest jedynie następstwem podziału aktywów. Zatem w postępowaniu o dział spadku nie jest możliwe dzielenie długów spadkowych ze skutkiem wobec osób trzecich (zwłaszcza wierzycieli z długów spadkowych).

Współspadkobiercy mogą określić w umowie o dział spadku, który z nich odpowiada za jakie długi, ewentualnie w jakiej wysokości odpowiadają za różne długi. Umowa taka nie wpływa w żaden sposób na prawa osób trzecich (wierzycieli) – skutki prawne wywołuje tylko pomiędzy spadkobiercami dokonującymi działu spadku.

.

1.3. Sposoby podziału spadku

Działu spadku można dokonać na dwa sposoby:

• w formie umowy,

• w drodze postępowania przed sądem.

.

2.1. Umowny dział spadku

Aby umowny dział spadku mógł zostać dokonany wszystkie osoby zainteresowane działem spadku muszą być zgodne co do tego:

• jakie przedmioty lub prawa przypadają poszczególnym spadkobiercom,

• w jakiej części ma to nastąpić, a także

• czy podział spadku ma nastąpić przez podział faktyczny (przyznanie rzeczy lub prawa pewnej osobie), czy też podział cywilny (sprzedaż i podział uzyskanej sumy pomiędzy spadkobierców). 

Konieczne jest też dojście do porozumienia co do wysokości, terminu i sposobu zapłaty wszelkich ewentualnych spłat i dopłat.

.

2.2. Strony umowy o dział spadku

Stronami umowy o dział spadku muszą być wszyscy współspadkobiercy. Brak możliwości osiągnięcia porozumienia w jakiejkolwiek kwestii oznacza konieczność przeprowadzenia sądowego działu spadku.

Brak zgody wszystkich spadkobierców przesądza o niemożliwości zawarcia umowy.

Jeśli chociaż jeden ze współspadkobierców będzie żądał rozstrzygnięcia sposobu działu spadku przez sąd, to nie może zostać w żaden sposób przymuszony do przeprowadzenia umownego działu spadku.

W przypadku, gdy spadkobierca zbywa przypadający mu udział w spadku lub w jego części, stroną umowy musi zostać również nabywca udziału spadkowego.

.

2.3. Forma umowy o dział spadku

Umowę o dział spadku można zawrzeć w dowolnej formie. Jednakże dla pewności praktykuje się zawieranie umów o dział spadku w zwykłej formie pisemnej.

Jednak jeśli w skład spadku wchodzi nieruchomość, to umowę powinno się zawrzeć w formie aktu notarialnego (art. 1037 § 2 kc).

Jeżeli przepisy prawa przewidują możliwość rozporządzania rzeczą lub prawem w formie bardziej sformalizowanej niż zwykła forma pisemna, to taka forma powinna mieć zastosowanie także do działu spadku dotyczącego takiej rzeczy lub prawa. Sytuacja taka zachodzi jeżeli w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 55.1 k.c., – w tym przypadku zgodnie z art. 75.1 kc umowa o dział spadku powinna być zawarta w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym.

.

2.4. Treść umowy o dział spadku

Sposób przeprowadzenia podział spadku, jego składniki oraz warunki zależą od wyłącznej woli spadkobierców. Osoby zainteresowane podziałem spadku muszą pamiętać o tym, że treść umowy podlega ogólnym regułom prawa cywilnego, w tym zasadzie swobody umów określonej w art. 353.1 kc (strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości – naturze – stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego).

Spadkobiercy dokonując umownego działu spadku powinni rozstrzygnąć w zasadzie wszelkie kwestie związane z dokonywanym podziałem. Powinni one zatem zaliczyć darowizny i zapisy windykacyjne zgodnie z art. 1039-1034 kc, a także zaliczyć udziały w spadkowym gospodarstwie rolnym na poczet udziałów w całości spadku (art. 1079 kc). W umowie strony powinny również zawrzeć postanowienia, które dotyczą wzajemnych roszczeń między współspadkobiercami z tytułu posiadania przedmiotów spadkowych, pobranych oraz nierozliczonych pożytków oraz poczynionych nakładów.

Spadkobiercy mają możliwość ograniczenia działu spadku tylko do części spadku. W takim przypadku będzie istniała możliwość dokonania podziału reszty spadku w przyszłości, ale jego dokonanie nie będzie obowiązkowe (podobnie zresztą jak nie jest obowiązkowe dokonanie działu spadku w ogóle).

.

3. Uchylenie się od skutków prawnych umownego działu spadku

Dlaczego warto sporządzić pisemną umowę o dział spadku lub skierować wniosek do Sądu aby to on sporządził taką umowę, bo jest to czynność bardzo skomplikowana i wymagająca profesjonalnej pomocy.

Aby uniknąć wszelkich nieporozumień, zgodnie z art. 1045 kc można uchylić się od skutków prawnych umowy o dział spadku zawartej pod wpływem błędu tylko wtedy, gdy błąd ten dotyczył stanu faktycznego, który strony uważały za niewątpliwy. Błąd nie może dotyczyć treści zawartej umowy.

Poza tym stosuje się ogólne przepisy Kodeksu cywilnego. Umowa o dział spadku jest zatem nieważna, jeśli któraś ze stron tej umowy działa w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli. To samo dotyczy zawarcia umowy o dział spadku dla pozoru oraz możliwości uchylenia się od skutków prawnych działu spadku z powodu działania pod wpływem groźby.

.

4.1. Sądowy dział spadku

Aby mieć 100% pewność co do zgodnego z prawem jak i sprawiedliwego dla wszystkich spadkobierców działu spadku, zalecam skierowanie sprawy do Sądu, aby ten dokładnie rozpatrzył co należy podzielić i jak tego dokonać.

Osobą, która może złożyć wniosek wszczynający postępowanie jest:

• każdy ze współspadkobierców,

• nabywca udziału w spadku,

• wierzyciel spadkobiercy, jeśli dokonał zajęcia praw spadkowych swojego dłużnika w drodze egzekucji

Z wnioskiem o dokonanie sądowego działu spadku można wystąpić w dowolnym terminie – w tym przypadku nie występuje jakikolwiek okres przedawnienia.

.

4.2. Tok postępowania sądowego

W toku sądowego postępowania o dział spadku ustalany jest przede wszystkim skład majątku spadkowego oraz jego wartość. Prawidłowe ustalenia w tym zakresie pozwalają określić wartość udziałów, które przysługują poszczególnym spadkobiercom, w tym wydzielić schedy spadkowe i wysokości spłat i dopłat.

Jako zasadę należy przyjąć, że ustalony w inwentarzu skład stanu czynnego spadku jest podstawą dokonywanego działu. Jeśli w spisie inwentarza nie ma wszystkich przedmiotów, które wchodzą w skład spadku, to możliwe jest jego uzupełnienie. Jeśli natomiast nie dokonano spisu inwentarza, to sąd może ustalić skład spadku na podstawie wyjaśnień uczestników.

.

4.3. Skład i wartość spadku podlegającego podziałowi

Decydujące znaczenia dla ustalenia stanu majątku spadkowego ma chwila otwarcia spadku, a dla ustalenia wartości poszczególnych przedmiotów, chwila dokonywania działu.

W przypadku, gdy uczestnicy postępowania zgodnie ustalają wartość przedmiotu podlegającego podziałowi, to ta wartość jest dla sądu wiążąca. Jakakolwiek rozbieżność w tej kwestii powoduje, to że sąd samodzielnie lub z pomocą opinii biegłego ustala stan majątku spadkowego lub wartość poszczególnych przedmiotów.

Sąd w postępowaniu działowym rozstrzyga również o

• istnieniu zapisów zwykłych, które mają za przedmiot rzeczy lub prawa należące do spadku,

• o wzajemnych roszczeniach między współspadkobiercami z tytułu posiadania przedmiotów spadkowych, pobranych użytków, poczynionych nakładów i spłaconych długach spadkowych.

.

4.4. Sposób podziału spadku

Wybór sposobu podziału majątku spadkowego następuje po ustaleniu składu i wartości przedmiotów wchodzących w skład majątku spadkowego.

Przedmioty majątku spadkowego można podzielić fizycznie i przyznać je poszczególnym spadkobiercom w stosunku do wielkości ich udziałów. Możliwe jest przy tym ustalenie dopłat lub spłat, jeśli wartość przyznanych części nie odpowiada wielkości udziałów osób uprawnionych.

Oprócz tego możliwe jest przyznanie przedmiotów w całości jednemu lub niektórym spadkobiercom. Z reguły mają oni obowiązek dokonania spłaty na rzecz pozostałych. Można również przyznać jakiś przedmiot lub przedmioty dwóm lub więcej współspadkobiercom jako współwłasność w częściach ułamkowych. Następuje to na ich żądanie (art. 1044 kc).

Sąd może także dokonać tak zwanego podziału cywilnego rzeczy należących do spadku – dokonywana jest ich sprzedaż, a uzyskana suma dzielona jest między współspadkobierców w stosunku do wielkości udziałów przysługujących im w spadku.

Sąd ocenia, który ze sposobów podziału należy wybrać w danym przypadku. Jest on jednak związany sposobem podziału wskazanym przez uczestników postępowania, chyba że wybrany przez nich sposób jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego lub naruszałby uzasadniony interes uprawnionych osób. W toku podziału sąd powinien uwzględnić wolę spadkodawcy wyrażoną w testamencie.