Zgodnie z art. 49 § 1 Kodeksu postępowania karnego, pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Za pokrzywdzonego uznać można także inne podmioty, w określonych w tymże przepisie sytuacjach. Należy podkreślić, że jeżeli pokrzywdzonym jest małoletni albo ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo, prawa jego wykonuje przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje.
Jeżeli pokrzywdzonym jest osoba nieporadna, w szczególności ze względu na wiek lub stan zdrowia, jego prawa może wykonywać osoba, pod której pieczą pokrzywdzony pozostaje.
.
Udział pokrzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym
W postępowaniu przygotowawczym pokrzywdzony występuje w roli strony, co umożliwia mu wzięcie czynnego udziału na tym etapie postępowania. Pokrzywdzonemu przysługuje bowiem szereg praw takich jak np.
-
prawo do składania wniosków dowodowych,
-
udziału w czynnościach,
-
korzystania ze środków zaskarżenia,
-
ustanowienia pełnomocnika.
Gdy sytuacja materialna pokrzywdzonego nie pozwala mu na ustanowienie pełnomocnika, wówczas może złożyć wniosek o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu.
.
Udział pokrzywdzonego w postępowaniu sądowym
Jeżeli postępowanie przygotowawcze zakończy się skierowaniem sprawy do sądu wówczas wszczęte zostanie postępowanie sądowe. Również w postępowaniu sądowym w imieniu pokrzywdzonego może działać pełnomocnik. Pokrzywdzonemu nie będzie jednak przysługiwać już status strony. Aby uzyskać taki status pokrzywdzony musi zgłosić swój udział w charakterze oskarżyciela posiłkowego.
.
Pokrzywdzony jako oskarżyciel posiłkowy
W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego pokrzywdzony może działać jako strona w charakterze oskarżyciela posiłkowego obok oskarżyciela publicznego lub zamiast niego. Uzyskanie tego statusu wiąże się z koniecznością złożenia do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej oświadczenia o tym, że pokrzywdzony będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Uzyskanie statusu oskarżyciela posiłkowego umożliwia pokrzywdzonemu korzystanie z uprawnień, które przysługują stronie postępowania. Warto podkreślić, że termin do złożenia oświadczenia jest terminem nieprzywracalnym, a więc po upływie takiego terminu, pokrzywdzony nie będzie miał szansy występować w charakterze oskarżyciela posiłkowego.
.
Uprawnienia pokrzywdzonego – oskarżyciela posiłkowego
Do uprawnień strony w fazie postępowania sądowego zaliczyć możemy przede wszystkim: składanie wniosków dowodowych, zadawanie pytań osobom przesłuchiwanym przez sąd, wnoszenie zażaleń, wniesienie apelacji.
Pokrzywdzony może, a w niektórych przypadkach wręcz powinien, składać wnioski o przeprowadzenie określonych dowodów w sprawie.
Wprawdzie przepisy kodeksu postępowania karnego formułują zasadę działania organów ścigania z urzędu, jednak nie w każdej sprawie czynności podejmowane przez Prokuraturę lub Policję są wystarczające. Ponadto, należy mieć na uwadze, że nieraz pokrzywdzony dysponuje najlepszą wiedzą o dowodach potwierdzających popełnienie przestępstwa. Mogą to być fotografie, nagrania monitoringu, dowody rzeczowe w postaci uszkodzonych przedmiotów, zeznania świadków i wiele innych. Jeśli pokrzywdzony korzysta z pomocy pełnomocnika, to adwokat z całą pewnością doradzi w jaki sposób można wykazać popełnienie przestępstwa przez konkretnego sprawcę.
.
Zażalenie na odmowę wszczęcia postępowania lub umorzenie postępowania
Co zrobić, kiedy policja odmawia wszczęcia dochodzenia albo otrzymujemy postanowienie o umorzeniu śledztwa? Sprawa nie jest zamknięta! Pokrzywdzony może złożyć zażalenie na odmowę wszczęcia postępowania lub zażalenie na umorzenie postępowania. Pisma te są w pewnym stopniu sformalizowane i nieraz wymagają wyboru odpowiedniej argumentacji, dlatego warto zdać się na pomoc prawną adwokata.
.
Błędy popełniane przez pokrzywdzonych
Najpoważniejszym błędem popełnianym przez pokrzywdzonych jest brak oświadczenia o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego w postępowaniu przed sądem. Wynika on często z niedokładnego zapoznania się z pouczeniem doręczonym przez sąd lub też z niewiedzy, jakie uprawnienia ma oskarżyciel posiłkowy. W efekcie, brak takiego oświadczenia zamyka pokrzywdzonemu możliwość m.in. złożenia apelacji.
Warto dodać, że udział pokrzywdzonego w postępowaniu karnym nie opiera się jedynie na jego prawach ale też obowiązkach, do których należy m.in. konieczność podania właściwego adresu zamieszkania oraz stawianie się na każde wezwanie.
.
Dlaczego warto korzystać z pomocy adwokata
Co do zasady to na organach ścigania leży obowiązek zbierania dowodów i prowadzenia postępowania. W wielu jednak sprawach, doświadczony adwokat pomoże wybrać strategię procesową oraz wskazać odpowiednie dowody. Adwokat będzie także czuwać nad przebiegiem sprawy i wnosić zażalenia na niekorzystne rozstrzygnięcia w toku postępowania.