Zgodnie z art. 210 § 4 Kodeksu pracy (dalej jako: „k.p.”) prawo powstrzymania się od pracy przysługuje tylko tym pracownikom, których praca wymaga szczególnej sprawności psychofizycznej. Ustawodawca nie definiuje pojęcia „stan psychofizyczny”. Na co dzień o dopuszczeniu pracownika do pracy decyduje jego bezpośredni przełożony, który ocenia jego stan psychofizyczny.
Prawo powstrzymania się od pracy ze względu na stan psychofizyczny przysługuje, jeżeli zostaną spełnione łącznie dwie przesłanki, tj.:
- gdy stan ten nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i
- jednocześnie stwarza zagrożenie dla innych osób.
Stan psychofizyczny, o którym mowa w § 4 art. 210 k.p., nie musi być takim stanem, który uzasadniałby uzyskanie przez pracownika zwolnienia lekarskiego. Może to być np. silne napięcie nerwowe, złe samopoczucie fizyczne lub psychiczne czy przemęczenie. Nie jest to stan niezdolności do pracy usprawiedliwiający nieobecność w pracy. Pracownik podejmuje decyzję o powstrzymaniu się od wykonywania pracy na podstawie oceny swoich możliwości psychofizycznych. Przy pracach, które wymagają szczególnej sprawności psychofizycznej, podstawą oceny zdolności do pracy pracownika jest jego wiedza o swoim zdrowiu, a także wiedza wynikająca ze szkoleń bhp i instruktażu stanowiskowego, podczas których uzyskuje informacje o występującym ryzyku zawodowym, jakie wiąże się z wykonywaną pracą. Przerwa w pracy spowodowana jest tutaj czynnikami leżącymi po stronie samego pracownika.
Pracownik może powstrzymać się od wykonywania pracy ze względu na swój stan psychofizyczny dopiero po zawiadomieniu o tym przełożonego.
Ustawodawca nie przewiduje w tym przypadku prawa do zachowania wynagrodzenia. Czas powstrzymania się od pracy ze względu na stan psychofizyczny należy traktować jako usprawiedliwiony brak świadczenia pracy.
Wyłączenie prawa powstrzymania się od pracy.
Prawo do powstrzymania się od wykonania pracy w niebezpiecznych warunkach nie przysługuje pracownikom, których obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie życia i mienia (należą do nich np. pracownicy służby zdrowia, strażacy, ratownicy górscy, górniczy). Zaznaczył to Sąd Najwyższy w wyroku z 15 maja 2001 r., II UKN 395/2000 (OSNP 2003, nr 3, poz. 70), którego zdaniem „personelowi lekarsko-pielęgniarskiemu w zakresie obowiązków pracowniczych nie przysługuje uprawnienie do powstrzymania się od wykonywania pracy niebezpiecznej (art. 210 § 5 w związku z art. 210 § 1 k.p.)”.