Istotę urlopu dla poratowania zdrowia Sąd Najwyższy najpełniej określił w uchwale z 14.02.2012 r., III PZP 1/12, w której wskazał, że nauczycielski urlop „dla poratowania zdrowia jest szczególnym świadczeniem pracowniczym, zbliżonym do instytucji urlopu wypoczynkowego, przysługującym w ramach istniejącego indywidualnego stosunku pracy łączącego nauczyciela ze szkołą, a jego celem jest – przy zagwarantowaniu trwałości tego stosunku oraz możliwości korzystania przez pracownika z dotychczasowych uprawnień w zakresie wynagrodzenia i innych świadczeń pracowniczych, w tym socjalnych – zapewnienie nauczycielowi możliwości poddania się zalecanemu leczeniu dla odzyskania pełnej zdolności do pracy i kontynuowania zatrudnienia”
Osoba uprawniona.
Z dniem 1.01.2018 r. weszła w życie nowelizacja Karty Nauczyciela zawarta w art. 76 Ustawy z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych, która wprowadziła istotne zmiany w zakresie zasad udzielania urlopu dla poratowania zdrowia. Wskutek zmian nauczyciel może otrzymać pierwszy urlop dla poratowania zdrowia po przepracowaniu w szkole lub przedszkolu nieprzerwanie 7 lat w wymiarze co najmniej połowy obowiązkowego wymiaru zajęć. Siedmioletni staż pracy nauczyciela w szkole powinien przypadać bezpośrednio przed datą rozpoczęcia urlopu dla poratowania zdrowia.
Cel urlopu.
Nowelizacja Karty Nauczyciela zawarta w ustawie o finansowaniu zadań oświatowych doprecyzowała cele, na jakie urlop dla poratowania zdrowia może zostać udzielony. Urlop dla poratowania zdrowia jest teraz udzielany wyłącznie w celu leczenia choroby zagrażającej wystąpieniem choroby zawodowej lub choroby, w której powstaniu czynniki środowiska pracy lub sposób wykonywania pracy mogą odgrywać istotną rolę. Urlop może zostać także przyznany na leczenie uzdrowiskowe lub rehabilitację uzdrowiskową.
Wniosek o udzielenie urlopu.
Aby skorzystać z urlopu, nauczyciel musi najpierw złożyć pisemny wniosek do dyrektora placówki (wcześniej musiał tylko przynieść zaświadczenie od lekarza zdrowotnego, a dyrektor nie mógł odmówić urlopu), który kieruje pedagoga na badania do lekarza medycyny pracy. Na zgłoszenie się do specjalisty nauczyciel ma 30 dni od momentu wystawienia skierowania. I dopiero oświadczenie lekarza medycyny pracy, z określonym czasem potrzebnym na przeprowadzenie leczenia, uprawni nauczyciela do urlopu. Orzeczenie jest wydawane w trzech egzemplarzach – dla dyrektora szkoły, do dokumentacji medycznej nauczyciela i dla lekarza.
Oprócz skierowania ma ze sobą zabrać dowód osobisty i dokumentację medyczną z dotychczasowego leczenia. Badanie obejmie m.in. ogólny stan zdrowia, ocenę układu krążenia, układu ruchu, układu nerwowego, układu oddechowego oraz narządów mowy. Lekarz medycyny pracy będzie mógł zlecić dodatkowe badania specjalistyczne oraz konsultacje u specjalistów.
Natomiast skierowanie na leczenie uzdrowiskowe lub rehabilitację uzdrowiskową wystawia lekarz rodzinny, ale musi ono zostać potwierdzone przez wojewódzki oddział NFZ właściwy ze względu na miejsce zamieszkania nauczyciela.
Wymiar urlopu.
Obecne brzmienie art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela nie pozostawia już wątpliwości, że jednorazowo wymiar urlopu nie może przekroczyć roku. Łączny wymiar urlopu dla poratowania zdrowia nie może przekroczyć 3 lat w całym okresie zatrudnienia nauczyciela.
Wynagrodzenie.
W okresie przebywania na urlopie dla poratowania zdrowia nauczyciel otrzymuje wynagrodzenie zasadnicze w wysokości, jaka przysługiwała mu w dniu nabycia uprawnień i rozpoczęcia korzystania z urlopu, dodatek stażowy oraz dodatek tzw. wiejski, o którym mowa w art. 54 ust. 5 Karty Nauczyciela.
Urlop dla poratowania zdrowia a urlop wypoczynkowy.
Od 1.01.2018 r., w wyniku zmiany art. 66 ust. 1 KN dokonanej ustawą o finansowaniu zadań oświatowych, przebywanie na urlopie dla poratowania zdrowia nie pozbawia nauczyciela prawa do urlopu wypoczynkowego.
Po wejściu w życie nowelizacji z 2017 r. przepis art. 66 ust. 1 KN jednoznacznie przesądził, że w przypadku niewykorzystania urlopu w całości lub w części w okresie ferii szkolnych z powodu urlopu dla poratowania zdrowia nauczycielowi przysługuje urlop w ciągu roku szkolnego w wymiarze uzupełniającym do 8 tygodni.
Odwołanie od oświadczenia lekarskiego.
Zarówno nauczyciel, jak i dyrektor szkoły mają 14 dni na odwołanie się od wydanego oświadczenia – do wojewódzkiego ośrodka medycyny pracy (lub instytutu badawczego) za pośrednictwem lekarza, który wydał dokument. Badanie nauczyciela zostaje przeprowadzone jeszcze raz, a wydane oświadczenie jest ostateczne.
W ciągu całej kariery zawodowej nauczyciel może przebywać na urlopie dla poratowania zdrowia trzykrotnie. Wynagrodzenie zasadnicze w trakcie trwania urlopu otrzymuje od gminy za pośrednictwem dyrektora placówki. W przypadku, gdy urlop zdrowotny przypadnie w okresie ferii letnich i zimowych, nauczyciel zyskuje prawo do urlopu uzupełniającego.
Odwołanie z urlopu.
W okresie urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciel jest zwolniony z wszelkich obowiązków w szkole; nie powinien zatem uczestniczyć w posiedzeniach rady pedagogicznej, prowadzić zajęć z uczniami itd. Zgodnie z art. 73 ust. 7 Karty Nauczyciela w okresie przebywania na urlopie dla poratowania zdrowia nauczyciel nie może pozostawać w stosunku pracy ani podjąć jakiejkolwiek innej pracy zarobkowej.
Stwierdzenie przez dyrektora szkoły, że nauczyciel w okresie urlopu dla poratowania zdrowia jest zatrudniony lub prowadzi inną działalność zarobkową, stanowi podstawę odwołania nauczyciela z urlopu i wskazania terminu, w którym nauczyciel jest obowiązany powrócić do pracy. Warto przy tym zwrócić uwagę na kategoryczne sformułowanie „dyrektor szkoły odwołuje nauczyciela z urlopu” zawarte w art. 73 ust. 7 Karty Nauczyciela, które oznacza, że odwołanie z urlopu jest obligatoryjne, jeżeli tylko dyrektor stwierdzi zaistnienie przesłanek określonych w tym przepisie. Odwołując nauczyciela z urlopu dla poratowania zdrowia, dyrektor szkoły jest obowiązany jednocześnie określić termin, w którym nauczyciel powinien stawić się w pracy.
Nauczyciel może zakwestionować odwołanie z urlopu w drodze powództwa wniesionego do sądu pracy, stosownie do art. 91c ust. 2 Karty Nauczyciela.
Prawo do płatnego urlopu dla poratowania zdrowia nie przysługuje nauczycielowi szkoły lub placówki niepublicznej (wyrok SN z 10.09.1998 r., I PKN 303/98).