Nauczyciel, który uchybia godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom, jakie nakłada na niego Karta Nauczyciela (w szczególności art. 6 ustawy), musi liczyć się z odpowiedzialnością dyscyplinarną. Odpowiedzialności tej podlegają wszyscy nauczyciele – bez względu na podstawę nawiązania stosunku pracy.
Przebieg postępowania dyscyplinarnego reguluje Karta Nauczyciela oraz rozporządzenie z Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 maja 2016 r. w sprawie szczegółowego trybu prowadzenia postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec nauczycieli oraz wznawiania postępowania dyscyplinarnego.
Obowiązki nauczyciela.
Nauczyciel jako pracownik ma obowiązek „rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę” (art. 6 pkt. 1 Karty Nauczyciela).
Co więcej, nauczyciel piastuje szczególną funkcję w społeczeństwie, która bezpośrednio wpływa na rozwój, kształcenie i wychowywanie młodzieży. Według zasad określonych w art. 6 pkt 2-5 Karty Nauczyciela, nauczyciel ma obowiązek:
- wspierać każdego ucznia w jego rozwoju;
- dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego;
- doskonalić się zawodowo, zgodnie z potrzebami szkoły;
- kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka;
- dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.
Obrońca nauczyciela.
Zarówno w postępowaniu wyjaśniającym, postępowaniu dyscyplinarnym jak i na etapie apelacyjnym przed Sądem Pracy nauczyciel, którego dotyczy to postępowanie, maja prawo do korzystania z pomocy wybranego przez siebie obrońcy. Obrońcą tym może być także adwokat. W przypadku gdy rzecznik dyscyplinarny wnosi o orzeczenie kary dyscyplinarnej wydalenia z zawodu nauczyciela, a obwiniony nie ma obrońcy z wyboru, przewodniczący składu orzekającego wyznacza obrońcę z urzędu.
Odpowiedzialność dyscyplinarna i karna.
Jeżeli nauczyciel popełni czyn powodujący odpowiedzialność dyscyplinarną, który jest jednocześnie przestępstwem w świetle przepisów Kodeksu karnego, podlega zarówno karze dyscyplinarnej, jak i karze przewidzianej w ustawie karnej. Tak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z 11 maja 2001 r. (sygn. akt III SZ 2/00), w którym stwierdził, że nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za uchybienia obowiązkom lub godności zawodu niezależnie od odpowiedzialności karnej.
Postępowanie wyjaśniające.
Rzecznik dyscyplinarny powołany przy komisji dyscyplinarnej pierwszej instancji wszczyna postępowanie wyjaśniające na polecenie organu, który go powołał. O wszczęciu postępowania wyjaśniającego rzecznik dyscyplinarny zawiadamia nauczyciela, którego dotyczy to postępowanie, oraz dyrektora szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony, a w przypadku nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły – tego nauczyciela oraz organ prowadzący szkołę. O wszczęciu postępowania wyjaśniającego dotyczącego czynu naruszającego prawa i dobro dziecka rzecznik dyscyplinarny zawiadamia także Rzecznika Praw Dziecka.
Postępowanie wyjaśniające powinno być przeprowadzone bez zbędnej zwłoki.
Rzecznik dyscyplinarny w toku postępowania wyjaśniającego:
- dąży do wszechstronnego wyjaśnienia sprawy, badając i uwzględniając wszelkie okoliczności w celu ustalenia, czy został popełniony czyn uchybiający godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom, o których mowa w art. 6 ustawy, albo czy zachodzą przesłanki, o których mowa w art. 85 ust. 4 Karty Nauczyciela;
- zbiera, przeprowadza, zabezpiecza i utrwala dowody konieczne do wyjaśnienia sprawy, w tym przesłuchuje świadków i zasięga opinii biegłych;
- uzyskuje stanowisko nauczyciela, którego dotyczy postępowanie wyjaśniające, wobec stawianych zarzutów i zebranych dowodów oraz odbiera jego wyjaśnienia, chyba że nauczyciel odmówił złożenia wyjaśnień
Po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego rzecznik dyscyplinarny, za zgodą organu, który go powołał, kieruje do komisji dyscyplinarnej pierwszej instancji wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego albo wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania wyjaśniającego.
Postępowanie dyscyplinarne.
Komisja dyscyplinarna wszczyna postępowanie dyscyplinarne na wniosek rzecznika dyscyplinarnego i jego zastępców wybranych spośród pracowników zatrudnionych, odpowiednio w kuratorium oświaty, Ministerstwie Edukacji Narodowej lub Ministerstwie Kultury i Sztuki.
Karta Nauczyciela w art. 85o Karty Nauczyciela określa terminy, w których może być wszczęte postępowanie dyscyplinarne. Postępowania tego nie można wszcząć:
- po upływie 3 miesięcy od dnia uzyskania wiadomości o popełnieniu czynu uzasadniającego nałożenie kary przez właściwy organ administracji państwowej, przy którym została powołana komisja dyscyplinarna lub
- po upływie 3 lat od popełnienia tego czynu.
Komisja dyscyplinarna.
Postępowanie dyscyplinarne w stosunku do nauczyciela przeprowadzają komisje dyscyplinarne:
- działające w I instancji przy wojewodach; są to komisje obejmujące działaniem nauczycieli wszystkich szkół na terenie województwa,
- działające w II instancji – tj. komisja dyscyplinarna przy Ministrze Edukacji Narodowej i Sportu, a w sprawach dyscyplinarnych nauczycieli szkół artystycznych komisja działająca przy Ministrze Kultury i Ochrony Dziedzictwa Narodowego.
Komisja przeprowadza rozprawę, na której wysłuchuje rzecznika i obwinionego lub jego obrońcy. Postępowanie dyscyplinarne kończy się wydaniem orzeczenia.
Obwiniony/winny.
Za obwinionego uważa się nauczyciela, któremu doręczono postanowienie o wszczęciu postępowania dyscyplinarnego. Obwinionego nie uważa się za winnego zarzucanego mu czynu, dopóki nie zostanie mu udowodniona wina stwierdzona prawomocnym orzeczeniem komisji dyscyplinarnej.
Posiedzenie niejawne.
Po otrzymaniu wniosku rzecznika dyscyplinarnego o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego przewodniczący komisji pierwszej instancji kieruje sprawę na posiedzenie niejawne. Posiedzenie niejawne powinno się odbyć w terminie 7 dni od dnia otrzymania przez przewodniczącego komisji pierwszej instancji wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego.
Na posiedzeniu niejawnym skład orzekający wydaje:
- postanowienie o wszczęciu postępowania dyscyplinarnego i skierowaniu sprawy na rozprawę albo
- postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, albo
- postanowienie o wszczęciu postępowania dyscyplinarnego i przekazuje akta sprawy rzecznikowi dyscyplinarnemu w celu uzupełnienia w wyznaczonym przez skład orzekający terminie:
- postępowania wyjaśniającego, wskazując kierunek, w jakim ma nastąpić uzupełnienie tego postępowania, lub
- wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, wskazując zakres uzupełnienia tego wniosku.
Orzeczenia Komisji dyscyplinarnej. Pierwsza Instancja.
W przypadku wszczęcia postępowania dyscyplinarnego przewodniczący komisji pierwszej instancji zawiadamia o terminie rozprawy rzecznika dyscyplinarnego i obrońcę obwinionego oraz wzywa na rozprawę obwinionego, świadków i biegłych. Skład orzekający jest obowiązany dążyć do wszechstronnego zbadania i wyjaśnienia istotnych okoliczności sprawy.
Komisja dyscyplinarna pierwszej instancji wydaje:
- postanowienie o wszczęciu postępowania dyscyplinarnego albo
- postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, jeżeli:
- postępowanie wyjaśniające nie potwierdziło popełnienia przez nauczyciela zarzucanego mu czynu, b) zarzucany czyn nie zawiera znamion uchybienia godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom, o których mowa w art. 6,
- za popełniony czyn nauczyciel został ukarany karą porządkową zgodnie z art. 108 Kodeksu pracy,
- nauczyciel, w chwili popełnienia zarzucanego czynu, nie był zatrudniony na stanowisku nauczyciela w jednostkach organizacyjnych, o których mowa w art. 1 ust. 1 oraz ust. 2 pkt 1a i 2,
- nauczyciel zmarł,
- postępowanie dyscyplinarne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone lub wcześniej wszczęte toczy się,
- nastąpiło przedawnienie odpowiedzialności dyscyplinarnej.
W terminie 7 dni od dnia ogłoszenia orzeczenia skład orzekający sporządza na piśmie uzasadnienie orzeczenia. Orzeczenie wraz z uzasadnieniem doręcza się obwinionemu, jego obrońcy, rzecznikowi dyscyplinarnemu oraz dyrektorowi szkoły, w której obwiniony jest zatrudniony, a w przypadku gdy obwinionym jest nauczyciel pełniący funkcję dyrektora szkoły – także organowi prowadzącemu szkołę.
Odwołanie. Druga Instancja.
Od wydanego przez komisję dyscyplinarną pierwszej instancji orzeczenia rzecznikowi dyscyplinarnemu i obwinionemu lub jego obrońcy przysługuje prawo wniesienia odwołania, za pośrednictwem komisji dyscyplinarnej, która wydała orzeczenie, do odwoławczej komisji dyscyplinarnej, w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia. Wniesienie odwołania wstrzymuje wykonanie orzeczenia.
Po przeprowadzeniu rozprawy odwoławcza komisja dyscyplinarna:
- utrzymuje w mocy zaskarżone orzeczenie;
- uchyla orzeczenie w całości lub w części i wydaje nowe orzeczenie;
- uchyla zaskarżone orzeczenie i przekazuje sprawę komisji dyscyplinarnej pierwszej instancji do ponownego rozpoznania; komisja może wskazać, jakie okoliczności komisja dyscyplinarna pierwszej instancji powinna wziąć pod uwagę przy ponownym rozpatrzeniu sprawy.
Wydanie orzeczenia na niekorzyść obwinionego może nastąpić jedynie w razie odwołania wniesionego przez rzecznika dyscyplinarnego. Orzeczenie odwoławczej komisji dyscyplinarnej jest prawomocne z chwilą jego ogłoszenia.
Sąd Pracy – sąd apelacyjny.
Od prawomocnego orzeczenia odwoławczej komisji dyscyplinarnej rzecznikowi dyscyplinarnemu i obwinionemu lub jego obrońcy przysługuje odwołanie do sądu apelacyjnego – sądu pracy i ubezpieczeń społecznych właściwego ze względu na miejsce zamieszkania obwinionego. Odwołanie wnosi się za pośrednictwem odwoławczej komisji dyscyplinarnej, w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia wraz z uzasadnieniem.
Kary dyscyplinarne.
Karta Nauczyciela w art. 76 przewiduje następujące rodzaje kar dyscyplinarnych:
- naganę z ostrzeżeniem,
- zwolnienie z pracy,
- zwolnienie z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania,
- wydalenie z zawodu nauczycielskiego.
Zatarcie kar dyscyplinarnych.
Zatarcie kar dyscyplinarnych – nagany z ostrzeżeniem i zwolnienia z pracy – następuje po upływie 3 lat od dnia doręczenia nauczycielowi prawomocnego orzeczenia o ukaraniu, jeżeli w tym okresie nie był karany dyscyplinarnie lub sądownie.
Orzeczenie o ukaraniu karą zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania podlega zniszczeniu po upływie 6 lat.
Dyrektor szkoły informuje nauczyciela o zatarciu kary i o zniszczeniu orzeczenia, które było dołączone do akt osobowych. Jeśli to dyrektor szkoły był ukarany, o zatarciu kary informuje go organ prowadzący szkołę (wójt, burmistrz, prezydent miast, starosta, marszałek województwa).