Zarówno pracownik jak i pracodawca maja wobec siebie pewne prawa i obowiązki. Dlatego też w przypadku gdy którakolwiek ze stron uzna, iż jej prawa zostały naruszone, może dochodzić sprawiedliwości na drodze sądowej bądź jeśli została u danego pracodawcy powołana – przed komisją pojednawczą.
Polubowne załatwienie sporu – Komisja pojednawcza
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej daje każdemu obywatelowi prawo „do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd” (art. 45 ust. 1).
Przed skierowaniem sprawy do sądu, pracownik może zażądać na podstawie art. 242 § 2 Kodeksu pracy, wszczęcia postępowania pojednawczego przed komisją pojednawczą i dążyć do polubownego załatwienia sporu.
Komisja pojednawcza powoływana jest w celu polubownego załatwienia sporu o roszczenie pracownika ze stosunku pracy. Komisję powołuje pracodawca wspólnie z zakładową organizacją związkową, a w przypadku, gdy u danego pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa, komisję pojednawczą powołuje pracodawca po uzyskaniu pozytywnej opinii pracowników.
Członkiem komisji pojednawczej, zgodnie z art. 246. Kodeksu pracy nie może być:
- osoba zarządzająca, w imieniu pracodawcy, zakładem pracy;
- główny księgowy;
- radca prawny;
- osoba prowadząca sprawy osobowe, zatrudnienia i płac.
Komisja zobowiązana jest wybrać przewodniczącego i jego zastępców, jak również ustalić regulamin postępowania, a postępowanie przeprowadzać w zespołach składających się co najmniej z 3 członków. Sprawowanie obowiązków członka komisji jest funkcją społeczną, jednakże zachowuje się prawo do wynagrodzenia za czas nieprzepracowany w związku z udziałem w pracach komisji. Wydatki związane z działalnością komisji w całości ponosi pracodawca. Pracodawca jest obowiązany także zapewnić komisji pojednawczej warunki lokalowe oraz środki techniczne umożliwiające właściwe jej funkcjonowanie.
Wszczęcie postępowania.
Postępowanie wszczyna się na wniosek pracownika zgłoszony na piśmie lub ustnie do protokołu. Co bardzo ważne, zgłoszenie przez pracownika wniosku do komisji pojednawczej przerywa bieg terminów, o których mowa w art. 264 Kodeksu pracy (termin do złożenia powództwa sądowego).
Termin rozpatrzenia sprawy.
Komisja pojednawcza powinna dążyć do tego, aby załatwienie sprawy w drodze ugody nastąpiło w ciągu 14 dni od złożenia wniosku. Działania komisji mogą doprowadzić do zawarcia ugody bądź jej nie zawarcia.
Ugodę zawartą przed komisją pojednawczą wpisuje się do protokołu posiedzenia komisji. Protokół podpisują strony i członkowie zespołu. Ugoda nie może być jednak sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego.
Pracownik może wystąpić do sądu pracy w terminie 30 dni od dnia zawarcia ugody z żądaniem uznania jej za bezskuteczną, jeżeli uważa, że ugoda narusza jego słuszny interes.
W razie niewykonania ugody przez pracodawcę podlega ona wykonaniu w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, po nadaniu jej przez sąd pracy klauzuli wykonalności. Sąd pracy odmówi jednak nadania klauzuli wykonalności, jeżeli ze złożonych mu akt wynika, że ugoda jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego.
W sytuacji, gdy postępowanie przed komisją nie doprowadziło do ugody, komisja może na żądanie pracownika (złożone w terminie 14 dni od dnia zakończenia postępowania), przekazać sprawę do sądu. Wniosek pracownika o polubowne załatwienie sprawy przez komisję pojednawczą zastępuje pozew. Pracownik sam również może wnieść sprawę do sądu. Może też wystąpić do sądu w ciągu 30 dni od daty zawarcia ugody z żądaniem uznania jej za bezskuteczną w sytuacji, gdy uważa, iż narusza ona jego interes.
Droga sądowa.
Spory o roszczenia ze stosunku pracy rozstrzygają sądy pracy oraz sądy pracy i ubezpieczeń społecznych (art. 262 Kodeksu pracy). Spory z zakresu prawa pracy dotyczą najczęściej tego, ze pracownik dochodzi od pracodawcy należnych mu (według niego) praw czy należności.
Ustawodawca, ze względu na specyfikę sporów wynikających ze stosunku pracy, postępowanie w sprawach z tego zakresu uregulował w Kodeksie postępowania cywilnego (dalej jako k.p.c.) jako postępowanie odrębne. Oznacza to, iż w pierwszej kolejności zastosowanie mają przepisy regulujące odrębności postępowania z zakresu prawa pracy a następnie ogólne przepisy kodeksu postępowania cywilnego.
Przed wytoczeniem powództwa, pracownik powinien dokładnie sprawdzić się nad swoim żądaniem a także nad sądem właściwym do rozpatrzenia jego żądania.
Na etapie przedsądowym pracownik – powód powinien zastanowić się nad kilkoma bardzo ważnymi zagadnieniami natury technicznej, a to nad właściwością miejscową sądu, właściwością rzeczową sadu oraz nad określeniem wartości przedmiotu sporu, co związane jest z opłatą.
Wybór sądu.
Kodeks postępowania cywilnego dokładnie wskazuje do jakiego sądu pracownik może skierować powództwo (art. 461 § 1 k.p.c.) . Wybór sądu jest ograniczony do możliwości wskazanych w ustawie, mianowicie pracownik może według swego uznania skierować pozew do:
- sądu właściwości ogólnej pozwanego, tj. w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania – jeżeli pracodawcą jest osoba fizyczna lub siedzibę – jeżeli pracodawcą jest osoba prawna lub inny podmiot niebędący osobą fizyczną;
- sądu w okręgu, którego praca jest wykonywana, była wykonywana lub miała być wykonywana;
- sądu, w którego okręgu znajduje się zakład pracy lub jego siedziba.
Przy wyborze sądu, do którego skieruje pozew, pracownik powinien zwrócić uwagę na to, iż jako osoba najbardziej zainteresowana w sprawie będzie musiał stawić się niejednokrotnie w sądzie na rozprawie lub w celu dokonania innych czynności, np. złożenia pism procesowych. W przypadku powołania świadków, również oni będą musieli się stawić w wybranym przez pracownika sądzie. Dlatego też najrozsądniej jest skierować pozew do sądu znajdującego się blisko miejsca zamieszkania pracownika.
Jeżeli pracownik chce pozwać pracodawcę, który nie ma miejsca zamieszkania w Polsce, w takim wypadku właściwość ogólną sądu oznacza się według miejsca jego pobytu w Polsce, a gdy nie jest ono znane lub nie leży w Polsce – według ostatniego jego miejsca zamieszkania w Polsce.
Właściwość rzeczowa.
Generalna zasada stanowi (art. 16-19 k.p.c.), iż sprawy cywilne rozstrzygane są w pierwszej instancji przez sądy rejonowy z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądu okręgowego. Zatem sąd okręgowy będzie właściwy we wszystkich sprawach z zakresu prawa pracy, jeżeli wartość przedmiotu sporu jest niższa lub równa 75.000 złotych. W niektórych sprawach z zakresu prawa pracy bez względu na wartość przedmiotu zaskarżenia została zastrzeżona właściwość sądu rejonowego.
Oznacza to, iż niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia sądem właściwym pozostaje sąd rejonowy, jeżeli sprawa dotyczy (461 § 11 k.p.c.):
- ustalenie istnienia stosunku pracy,
- uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy,
- przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy oraz łącznie z nimi dochodzone roszczenia i o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy,
- sprawy dotyczące kar porządkowych i świadectwa pracy oraz roszczenia z tym związane.
Opłaty.
Pracownik wnoszący powództwo lub strona wnosząca odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych nie mają obowiązku uiszczenia kosztów sądowych (art. 96 ust. 1 pkt 4 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).
Zasada to doznaje jednak pewnych ograniczeń, mianowicie pracownik jest zobowiązany do uiszczenia opłaty podstawowej w wysokości 30 zł od:
- apelacji
- zażalenia
- skargi kasacyjnej
- skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.
Ponadto pracownik zobowiązanych jest do dokonania opłaty sądowej od pozwu, jeżeli wartość przedmiotu sporu przewyższa 50.000 tysięcy. W takiej sytuacji pobiera się opłatę stosunkową wynoszącą 5 proc. wartości przedmiotu sporu.
Wniesienie powództwa do sądu pracy wiąże się z ponoszeniem kosztów. Dlatego też pracodawcy powinni ocenić opłacalność takiego postępowania. Powinni brać także pod uwagę, że w razie wygrania przez pracownika sporu przed sądem, pozwany pracodawca będzie zobowiązany do zapłaty nie tylko dochodzonego przez pracownika świadczenia, ale także kosztów sądowych związanych ze sprawą.