Wydziedziczenie

Wydziedziczenie to określenie sytuacji, w których spadkodawca pozbawia udziału w spadku swoich spadkobierców ustawowych. Jednak w polskim Kodeksie cywilnym z takim pojęciem spotykamy się tylko w odniesieniu do pozbawienia spadkobiercy prawa do zachowku, które przysługuje mu z ustawy. Takie wydziedziczenie określa się jako wydziedziczenie sensu stricto.

.

Spadkodawca może pozbawić spadkobiercę ustawowego jego udziału w spadku na dwa sposoby:

1. w sposób dorozumiany – poprzez powołanie w testamencie do dziedziczenia całego majątku konkretną osobę z pominięciem innych osób;

2. poprzez testament negatywny –  testament, w którego treści znajduje się jedynie wyłączenie spadkobiercy lub spadkobierców ustawowych od dziedziczenia (np. nie chcę, aby cokolwiek po mnie odziedziczył mój syn).

.

Konsekwencje testamentu negatywnego.

Konsekwencją sporządzenia testamentu negatywnego jest, to że do dziedziczenia dochodzą pozostałe osoby, które dziedziczą z ustawy z wyłączeniem osoby, którą się wydziedziczyło. Wydziedziczony w tym potocznym znaczeniu jest nadal uprawniony do zachowku. Co prawda dopuszczalność testamentu negatywnego nie jest wyraźnie przewidziana w polskim systemie prawnym, ale znajduje on akceptację w doktrynie i orzecznictwie sądów.

.

Wydziedziczenie.

Wydziedziczenie charakteryzuje się pozbawieniem zstępnych (dzieci, wnuków itd.), małżonka i rodziców prawa do zachowku. Następuje to przez oświadczenie woli wyrażone w ważnie sporządzonym testamencie. Konsekwencją wydziedziczenia jest niemożność żądania zachowku.

Co ważne, wydziedziczenia można dokonać tylko i wyłącznie w testamencie. Zgodnie z art. 1009 k.c. przyczyna wydziedziczenia powinna wynikać z treści testamentu. Zatem nie wystarczy samo istnienie przyczyny wydziedziczenia. Warto dodać, że wydziedziczenia nie można ograniczyć warunkiem i terminem.

.

Przyczyny wydziedziczenia.

Wydziedziczona może być osoba, która:

1. uporczywie postępuje w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego wbrew woli spadkodawcy. Następuje to wtedy, gdy jakieś zachowanie jest długotrwałe, wielokrotne i na ogół dotyczy nagannego trybu życia uprawnionego do zachowku. Jako przykład może posłużyć alkoholizm, narkomania, czy też przestępczy tryb życia. Niezmiernie istotne jest przy tym, aby spadkodawca potępił zachowanie wydziedziczonego;

2. dopuściła się umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazi czci względem spadkodawcy lub jednej z najbliższych mu osób. W tym przypadku należy odwołać się do przepisów kodeksu karnego. Nie jest jednak wymagane prawomocne skazanie uprawnionego do zachowku. Osobą najbliższą spadkodawcy jest osoba związana ze spadkodawcą;

3. uporczywie niedopełniała względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Musi to mieć charakter trwały. Co istotne,nie chodzi tu tylko o obowiązki alimentacyjne, ale także na przykład obowiązek opieki oraz pomocy niedołężnemu rodzicowi, czy też o zerwanie kontaktów rodzinnych i ustanie więzi uczuciowej, ciągłe wszczynanie awantur, wyrzucenie z domu itp.

.

Jeśli przyczyną wydziedziczenia jest pewien stan trwały (tak jak ma to miejsce w pkt 1 lub 3), to musi on istnieć w chwili sporządzenia testamentu. Natomiast jeśli chodzi o popełnienie przestępstwa, to musi ono nastąpić przed wydziedziczeniem i być stwierdzona wyrokiem Sądu. Osoba uprawniona do zachowku, która zachowuje się w sposób opisany w art. 1008 pkt 1,2 i 3 k.c., musi działać świadomie. Tym samym nie jest możliwe wydziedziczenie osoby, która z powodu wieku lub stanu psychicznego nie jest w stanie świadomie albo swobodnie podjąć decyzji i wyrazić swojej woli i kierować swoim postępowaniem.

.

Przebaczenie spadkobiercy.

Często zdarza się, że spadkodawca przebaczył wydziedziczonemu. Przebaczenie powszechnie uznawane jest za akt woli o charakterze uczuciowym, który polega na puszczeniu w niepamięć wyrządzonych krzywd i doznanych urazów. Jeśli zaszła, któraś z przesłanek wydziedziczenia, a następnie spadkodawca przebaczył spadkobiercy, to wydziedziczenie jest bezskuteczne (art. 1010 § 1 k.c.).

Zdarzają się jednak sytuacje, w których spadkodawca w chwili przebaczenia nie miał zdolności do czynności prawnych. W takim wypadku przebaczenie jest skuteczne, jeśli nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Przebaczenie powszechnie uznawane jest za akt woli o charakterze uczuciowym, który polega na puszczeniu w niepamięć wyrządzonych krzywd i doznanych urazów.

.

Wydziedziczenie nie wpływa na prawa zstępnych wydziedziczonego.

Skutki prawne wydziedziczenia nie dotyczą zstępnych wydziedziczonego (jego dzieci, wnuków i tak dalej). Konsekwencją wydziedziczenia jest to, że wydziedziczony traci uprawnienie do żądania określonej sumy pieniężnej z zachowku, ale także nie jest już spadkobiercą. W jego miejsce wchodzą jego zstępni. Zstępnym wydziedziczonego należy się zachowek, chociażby zstępny spadkodawcy żył dłużej niż spadkodawca.