Uznanie za zmarłego

Każdy człowiek z chwilą swojego urodzenia nabywa zdolność prawną – zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków.

Z chwilą śmierci człowiek traci zdolność prawną. Utratę zdolności prawnej polskie prawo wiąże nie tylko ze śmiercią człowieka, ale także z chwilą uznania go za zmarłego lub stwierdzenia jego zgonu. Instytucja uznania za zmarłego ważna jest w szczególności w prawie spadkowym, które reguluje przejście praw i obowiązków majątkowych osoby zmarłej na inne podmioty.

.

Przesłanki uznania za zmarłego

Zgodnie z art. 29 Kodeksu Cywilnego (dalej KC), za zmarłego można uznać osobę zaginioną, jeżeli upłynęło 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości jeszcze żyła. Od tej zasady prawo przewiduje dwa wyjątki. Po pierwsze, jeżeli w chwili uznania za zmarłego zaginiony skończyłby 70 lat wystarcza upływ 5 lat do uznania go za zmarłego. Po drugie, uznanie za zmarłego nie może nastąpić, gdy przed końcem roku kalendarzowego zaginiony ukończyłby 23 rok życia.

.

Okoliczności szczególne

Ustawodawca w art. 30 KC przewidział także przypadki szczególne, które wpływają przede wszystkim na redukcję okresu niezbędnego do uznania osoby za zmarłą. Pierwszym z nich jest możliwość uznania za zmarłą osobę, która zaginęła w czasie podróży powietrznej lub morskiej w związku z katastrofą statku lub okrętu lub wystąpieniem innego szczególnego zdarzenia. W takim przypadku okres niezbędny do uznania osoby za zmarłą zostaje skrócony do 6 miesięcy i jest liczony od dnia, w którym nastąpiła katastrofa albo inne szczególne zdarzenie.

Kolejnym szczególnym przypadkiem jest sytuacja, w której nie można stwierdzić, że w ogóle doszło do katastrofy statku lub okrętu. Wtedy, bieg 6 miesięcznego terminu rozpoczyna się dopiero po upływie 1 roku od dnia, w którym statek lub okręt miał przybyć do portu przeznaczenia. Gdyby jednak takiego portu nie miał, termin ten rozpoczyna się po upływie 2 lat od dnia, w którym była ostatnia wiadomość o nim.

Oprócz katastrofy powietrznej lub morskiej, ustawodawca przewidział możliwość uznania za zmarłego osoby w przypadku wystąpienia bezpośredniego niebezpieczeństwa. Kto bowiem zaginął w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia, ten może być uznany za zmarłego po upływie 1 roku od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało albo według okoliczności powinno było ustać.

.

Warunki uznania zaginionego za zmarłego

Uznanie za zmarłego nie następuje z mocy prawa, koniecznym jest złożenie wniosku, do czego uprawniony jest każdy zainteresowany, np. krewni zaginionego (art. 527 Kodeksu postępowania cywilnego, KPC).

.

Wniosek o uznanie za zmarłego- wymagania formalne

1. Właściwość miejscowa Sądu.

Art. 526 § 1 KPC określa miejsce złożenia wniosku o uznanie osoby zaginionej za zmarłą. Wniosek należy złożyć do sądu ostatniego miejsca zamieszkania zaginionego, a w braku takiego miejsca do sądu miejsca jego pobytu. W braku wyżej wymienionych podstaw, właściwym będzie sąd dla m.st. Warszawy.

W sytuacji zaginięcia większej liczby osób Sąd Najwyższy na wniosek Ministra Sprawiedliwości może wyznaczyć jeden sąd jako wyłącznie właściwy do rozpoznania spraw będących w związku z tym zdarzeniem. Postanowienie Sądu Najwyższego podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” wydawanym przez Prezesa Rady Ministrów (art. 526 § 2 KPC).

2. Termin

Wniosek o uznanie za zmarłego można złożyć nie wcześniej niż 1 rok przed końcem terminu, po upływie którego zaginiony może być uznany za zmarłego. Jednakże, w sytuacji, w której uznanie może nastąpić po upływie 1 roku lub terminu krótszego niż rok, wniosek zgłosić można dopiero po upływie tego wyznaczonego czasu (art. 528 KPC).

3. Treść wniosku

Przede wszystkim, wniosek o uznanie za zmarłego powinien spełniać wymogi przewidziane dla każdego pisma procesowego, tj. zawierać (art. 126 § 1 KPC) a także wskazać imię, nazwisko i wiek zaginionego, imiona jego rodziców oraz nazwisko rodowe matki, jak również ostatnie znane miejsce zamieszkania i pobytu zaginionego. Wniosek o uznanie za zmarłego powinien zawierać także informację o okolicznościach uzasadniających uznanie za zmarłego (art. 529 § 1 i 2 KPC).

.

Następstwa uznania osoby za zmarłą

Po przeprowadzeniu postępowania, sąd wydaje postanowienie o uznaniu osoby za zmarłą. W postanowieniu tym sąd określa domniemaną chwilę śmierci, która według przedstawionych w sprawie okoliczności jest najbardziej prawdopodobna.

W braku jakichkolwiek danych, sąd przyjmuje za moment śmierci pierwszy dzień terminu, z którego upływem uznanie za zmarłego stało się możliwe (art. 31 § 2 KC). Jeżeli w tym orzeczeniu został wskazany tylko dzień domniemanej śmierci, za chwilę śmierci uważa się koniec tego dnia (art. 31 § 3 KC). Po wydaniu orzeczenia przez sąd, kierownik urzędu stanu cywilnego sporządza akt zgonu.