W myśl przepisów kodeksu cywilnego z chwilą śmierci spadkodawcy następuje otwarcie spadku po nim. Wyróżniamy dwie podstawy powołania do spadku:
-
dziedziczenie na podstawie ustawy albo
-
dziedziczenie na podstawie testamentu sporządzonego przez spadkodawcę.
Co do zasady, każda osoba ma prawo dowolnie rozporządzać swoim majątkiem zarówno za życia np. poprzez czynienie darowizn, jak również na wypadek śmierci poprzez sporządzenie testamentu. W celu ochrony członków najbliższej rodziny spadkodawcy przed pominięciem ich w spadkobraniu, przepisy prawa cywilnego przewidują instytucję zachowku.
Komu należy się zachowek?
Zachowek należy się zstępnym (dzieciom, czy wnukom etc.), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Istotnym jest zatem, że w/w katalog określa jedynie krąg osób potencjalnie uprawnionych do zachowku, jednak kluczowym jest ustalenie, które z tych osób w konkretnym przypadku byłyby powołane do spadku z ustawy. Jeśli bowiem w chwili śmierci spadkodawcy żyła jego matka, żona i dziecko, to uprawnionymi do zachowku będą jedynie żona i dziecko, jako uprawnieni do dziedziczenia z ustawy.
Nie są uprawnionymi do zachowku m.in.:
-
osoby, które zrzekły się dziedziczenia, w tym prawa do zachowku,
-
osoby, które zostały uznane za niegodne dziedziczenia,
-
osoby, które odrzuciły spadek,
-
osoby wydziedziczone,
-
małżonek pozostający w separacji oraz małżonek rozwiedziony.
Zachowek przysługuje uprawnionemu w wysokości:
-
½ wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, bądź
-
¾ wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy, albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni.
Roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku, albo do jego uzupełnienia, przysługuje uprawnionemu przeciwko spadkobiercy wówczas, jeśli nie otrzymał on należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu. Innymi słowy mówiąc, tytułem zachowku uprawniony może uzyskać od osoby, która faktycznie stała się spadkobiercą, przysługującą mu kwotę pieniężna, nie może domagać się natomiast składników spadku, czyli przedmiotów wchodzących w jego skład.
Sprawy dotyczące zachowku mogą być rozstrzygnięte mocą:
-
umowy zawartej pomiędzy spadkobiercą, a uprawnionym do zachowku,
-
orzeczenia wydanego przez sąd.
Postępowanie w sprawie o zachowek toczy się przed sądem właściwym ze względu na ostatnie miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy. Warto pamiętać, że roszczenie o zachowek ulega przedawnieniu, przy czym:
-
roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem 5 lat od momentu ogłoszenia testamentu,
-
roszczenia przeciwko osobie zobowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawniają się z upływem 5 lat od otwarcia spadku.