Zagadnienie pracy zdalnej wprowadzonej od 25.03.2020 r. dla nauczycieli zatrudnionych w specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych, poradniach psychologiczno-pedagogicznych oraz w internatach a dodatek za pracę w warunkach uciążliwych oraz trudnych przysparza ostatnio wiele wątpliwości prawnych zarówno samym nauczycielom jak i dyrektorom i Organom Prowadzącym.
Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli za pracę w trudnych warunkach uznaje się m.in. zajęcia wychowawcze bezpośrednio z wychowankami lub na ich rzecz w specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych w tym w internatach (oraz zgodnie z § 9 – warunki uciążliwe).
Co w przypadku gdy praca była świadczona zdalnie w ramach pensum, natomiast internat w ww. okresie był zamknięty. Czy zajęcia prowadzone bezpośrednio z wychowankami oznacza, że muszą być prowadzone bezpośrednio z uczniem czy też zdalnie (lub na ich rzecz)? Czy nauczycielom należy wypłacić oba dodatki?
Dodatek za warunki pracy przysługuje nauczycielowi za godziny przepracowane w warunkach trudnych lub uciążliwych, także gdy zostały zrealizowane w zdalny sposób.
Na podstawie § 8 i 9 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 31.01.2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (Dz.U. z 2014 r. poz. 416 ze zm.) – dalej r.w.n.d., dodatek przysługuje za prowadzenie zajęć w warunkach trudnych lub uciążliwych, w tym np. zajęć wychowawczych bezpośrednio z wychowankami lub na ich rzecz w specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych (w tym w internatach).
Pojęciem prowadzenia zajęć „bezpośrednio lub na rzecz” uczniów/wychowanków ustawodawca posługuje się w art. 42 ust. 2 pkt 1 ustawy z 26.01.1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2019 r. poz. 2215 ze zm.) – dalej KN, wskazując, że są to zajęcia, które nauczyciel realizuje w ramach pensum oraz bez definiowania, kiedy nauczyciel prowadzi je bezpośrednio z uczniem, a kiedy na rzecz ucznia. Potocznie „bezpośrednio” oznacza bez pośrednictwa, zaś „na rzecz” – dla kogoś/czegoś. Można więc przyjąć, że jeśli nauczyciel prowadzi zajęcia zdalnie np. on-line w czasie rzeczywistym, gdy jest na nich obecny uczeń to prowadzi je bezpośrednio z uczniem; z kolei pozostałe formy zajęć zdalnych, które dyrektor placówki dopuścił na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 20.03.2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 493 ze zm.) – dalej r.o.f.s.o., są zajęciami prowadzonymi przynajmniej na rzecz uczniów, realizowanymi w wymiarze pensum. Jednostki oświatowe wraz z nauczycielami nie zostały zwolnione z realizowania swoich zadań i prowadzenia zajęć z uwagi na zawieszenie zajęć w formie stacjonarnej.
Dodatek za warunki pracy przysługuje nauczycielowi tylko za godziny przepracowane w warunkach trudnych lub uciążliwych, co podkreślił Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w wyroku z 14.06.2006 r., IV SA/Wr 696/05. Jest to zgodne z zasadą prawa do wynagrodzenia za wykonaną pracę – art. 80 ustawy z 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. z 2020 r., poz. 1320) – dalej k.p., co wymaga ustalenia indywidualnie dla każdego nauczyciela czy (oraz w jakim wymiarze) faktycznie pracował w warunkach trudnych lub uciążliwych. Pogląd ten podzielił także MEN przed wprowadzeniem obowiązku nauki zdalnej (https://www.kuratorium.lodz.pl/sytuacja-nauczycieli-oraz-pracownikow-niebedacych-nauczycielami-przedszkoli-szkol-i-placowek-w-zwiazku-z-zawieszeniem-prowadzenia-zajec-dydaktycznych-wychowawczych-i-opiekunczych-informacj/, dostęp z 7.09.2020 r.).
W związku z tym nauczyciel zachowuje prawo do wynagrodzenia za zajęcia zrealizowane w przypadku wymienionym w § 8 lub 9 r.w.n.d., także zdalnie w czasie obowiązywania rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 11.03.2020 r. w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 410 ze zm.) w roku szkolnym 2019/2020 oraz rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 12 sierpnia 2020 r. w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. poz. 1389) w roku szkolnym 2020/2021.
Ten składnik wynagrodzenia przysługuje wyłącznie wtedy, gdy nauczyciel taką pracę faktycznie wykonywał. Na mocy art. 30 ust. 6 pkt 1 ustawy – Karta Nauczyciela szczegółowe warunki przyznawania tego dodatku określa organ prowadzący w regulaminie wynagradzania, o którym mowa w art. 30 ust. 6 tej ustawy, a następnie podkreślono, że dodatek nie stanowi składnika wynagrodzenia za przestój. Nie ma natomiast sformułowania o braku uprawnienia nauczycieli do dodatku za zdalne wykonywanie zajęć w warunkach trudnych lub uciążliwych.
Reasumując, nauczyciel, który w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym, poradni psychologiczno-pedagogicznej czy w internacie w zdalny (lub inny przyjęty przez dyrektora) sposób w wymiarze pensum lub w godzinach ponadwymiarowych faktycznie poprowadzi zajęcia wychowawcze (czyli zajęcia bezpośrednio z wychowankami lub na ich rzecz), jest uprawniony do wynagrodzenia za pracę w wykonaną w trudnych warunkach, a gdy równocześnie prowadzi zajęcia w warunkach uciążliwych – również do dodatku z tego tytułu, zgodnie z art. 34 ust. 1 KN w zw. z § 8 pkt 15 i § 9 r.w.n.d. oraz art. 80 k.p. W orzecznictwie wskazuje się, że w takiej sytuacji przysługują dwa dodatki za warunki pracy (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 3.06.2011 r., I OSK 323/11).