Zgodnie z art. 39 Kodeksu pracy pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż cztery lata do osiągnięcia wieku emerytalnego. Pod warunkiem, że okres zatrudnienia umożliwia pracownikowi uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku.
Od 1 października 2017 r. powszechny wiek emerytalny wynosi 60 lat – dla kobiet i 65 lat – dla mężczyzn. Po osiągnięciu tego wieku kobiety i mężczyźni mogą zdecydować o kontynuowaniu pracy zawodowej lub zaprzestaniu tej aktywności i przejściu na emeryturę. Od 1 października 2017 r., obniżył się również wiek pracowników, w którym wchodzą oni w okres ochrony przedemerytalnej i wyniesie odpowiednio 56 lat dla kobiet i 61 lat dla mężczyzn.
Zakaz, o którym mowa w art. 39 Kodeksu pracy, obejmuje 4 lata wstecz licząc od osiągnięcia normalnego wieku emerytalnego (a więc powszechnego i obniżonego wieku emerytalnego), nie dotyczy zaś sytuacji, w której pracownik przechodzi na emeryturę w tzw. wcześniejszym wieku emerytalnym (wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2017 r., II PK 375/15).
Powyższa ochrona dotyczy tylko wypowiedzenia, a nie rozwiązania umowy o pracę (wyrok Sądu Najwyższego z 16 lipca 2008 roku, I PK 11/08). Wypowiedzieć nie można umowy na czas nieokreślony, ewentualnie na czas określony, gdy przewidziano w umowie możliwość wypowiedzenia, jak również zastosować wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy i płacy na podstawie art. 42 kodeksu pracy (uchwała Sądu Najwyższego z 11 lipca 1975 r., I PZP 19/75). Zakaz ten nie dotyczy umów terminowych, które ulegają rozwiązaniu z upływem terminu na jaki zostały zawarte.
Zakaz wypowiadania umowy o pracę z pracownikiem w wieku przedemerytalnym dotyczy każdej umowy o pracę. Nie ma znaczenia, czy jest to umowa zawarta na czas określony, czas nieokreślony czy też umowa na okres próbny. Jednak zakaz wypowiadania nie chroni pracownika przed rozwiązaniem umowy terminowej wraz z upływem czasu, na który została zawarta umowa. Zakaz wypowiadania nie oznacza, że z pracownikiem nie można rozwiązać umowy bez wypowiedzenia, jeśli zajdą okoliczności zmuszające pracodawcę do takiego zachowania. Ochrona objęci są także pracownicy, którzy mają obniżony wiek emerytalny ze względu na zatrudnienie w szczególnych branżach zawodowych, a także pracowników nabywających prawo do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2009 r., I PK 180/08).
Wyłączenia spod ochrony przedemerytalnej.
Pracownikowi w wieku przedemerytalnym można wypowiedzieć umowę o pracę:
- w razie uzyskania przez pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Przepis ten nie dotyczy pracowników, którzy posiadają prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy,
- w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, umowa o pracę zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy może być rozwiązana przez każdą ze stron za dwutygodniowym wypowiedzeniem. Przy czym dotyczy to wyłącznie upadłości obejmującej likwidację majątku dłużnika, a nie upadłości z możliwością zawarcia układu (uchwała SN z dnia 16 marca 2010 roku, I PZP 1/10).
Ochrona przed wypowiedzeniem umowy o pracę nie ma także zastosowania, jeśli zaistnieją podstawy do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Chodzi tutaj o:
- utratę uprawnień koniecznych do pracy na danym stanowisku,
- ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych,
- popełnienie przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnienie.
Bez względu na powyższe, nic nie stoi na przeszkodzie, by pracownik w wieku przedemerytalnym i pracodawca rozwiązali umowę o pracę za porozumieniem stron.
Ponadto pracownikowi w wieku przedemerytalnym można złożyć wypowiedzenie zmieniające warunki pracy i płacy (art. 43 Kodeksu pracy) w razie:
- konieczności wprowadzenia nowych zasad wynagradzania dotyczących ogółu pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy lub tej grupy, do której pracownik należy,
- utraty zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy, stwierdzonej orzeczeniem lekarskim,
- niezawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania dotychczasowej pracy,
- wypowiadania umów o pracę w ramach zwolnień grupowych – w takiej sytuacji pracownikowi, któremu służy ochrona z art. 39 Kodeksu pracy nie można wypowiedzieć umowy o pracę, a jedynie wypowiedzieć dotychczasowe warunki pracy i płacy.
Z ochrony nie skorzysta również pracownik, któremu do osiągnięcia wieku emerytalnego brakuje niecałe 4 lata, ale z jego osiągnięciem nie będzie posiadał okresu pracy uprawniającego do emerytury.
W wyroku z dnia 16 lutego 2017 r. Sąd Najwyższy przyjął, że nabycie i jednoczesne zawieszenie prawa do emerytury przysługującej pracownikowi kontynuującemu stosunek pracy powoduje ustanie ochrony przedemerytalnej przewidzianej w art. 39 Kodeksu pracy. Słusznie uzasadnił to brakiem potrzeby szczególnej ochrony takiego pracownika, gdyż w razie zwolnienia z pracy nie musi on poszukiwać nowego zatrudnienia i może realizować swoje prawo do emerytury.
Należy także pamiętać, że pracodawca nie może zwolnić pracownika, który osiągnął wiek emerytalny i ma prawo do emerytury. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego określonym w Uchwale Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2009 r. II PZP 13/08: „rozwiązywanie stosunku pracy wyłącznie z powodu przekroczenia przez pracownika wieku emerytalnego i nabycia prawa do emerytury jest przejawem dyskryminacji”.