Obecnie nauczycielom przysługuje prawo do emerytury na ogólnych zasadach określonych w przepisach ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej jako u.e.r.), a przed jej wejściem w życie – zgodnie z przepisami ustawy z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.
Podstawowym warunkiem otrzymania przez nauczyciela emerytury jest osiągnięcie określonego wieku emerytalnego. Karta Nauczyciela dała jednak nauczycielom prawo do emerytury bez względu na wiek, w trybie art. 88 Karty Nauczyciela, pod warunkiem spełnienia przesłanek określonych w tym przepisie.
Wiek uprawniający do przejścia na emeryturę.
Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przewiduje zróżnicowane w zależności od daty urodzenia osób ubezpieczonych warunki nabycia prawa do emerytury.
Nauczyciele urodzeni przed 1.01.1949 r. mogą przejść na emeryturę na następujących zasadach:
- po spełnieniu warunków określonych w art. 27 u.e.r., tj. po osiągnięciu wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn) oraz wykazaniu okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;
- po osiągnięciu wieku emerytalnego, o którym mowa w pkt 1, ale legitymując się okresem składkowym i nieskładkowym wynoszącym co najmniej 15 lat dla kobiet i co najmniej 20 lat dla mężczyzn (art. 28 u.e.r.), jednakże z uwzględnieniem zasady, że emerytury uzyskanej na tej podstawie nie podwyższa się do kwoty najniższej emerytury (art. 54 u.e.r.);
- na podstawie art. 29 u.e.r., jeżeli:
- kobieta – osiągnęła wiek 55 lat i legitymuje się co najmniej 30-letnim okresem składkowym i nieskładkowym albo 20-letnim okresem składkowym i nieskładkowym oraz orzeczeniem o uznaniu za całkowicie niezdolną do pracy,
- mężczyzna – osiągnął wiek 60 lat i legitymuje się co najmniej 35-letnim okresem składkowym i nieskładkowym albo 25-letnim okresem składkowym i nieskładkowym oraz orzeczeniem o uznaniu za całkowicie niezdolnego do pracy;
- na podstawie art. 31 u.e.r., jeżeli nauczyciel jest uprawniony do renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy, wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy zaistniałym do 31.12.2002 r. albo wskutek choroby zawodowej oraz jeżeli:
- kobieta – osiągnęła wiek 55 lat i legitymuje się co najmniej 20-letnim okresem składkowym i nieskładkowym,
- mężczyzna – osiągnął wiek 60 lat i legitymuje się co najmniej 25-letnim okresem składkowym i nieskładkowym;
- w wieku niższym niż powszechnie obowiązujący, jeżeli praca nauczycieli, wychowawców oraz innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 Karty Nauczyciela jest uznawana za pracę w szczególnym charakterze.
Wiek emerytalny oraz warunki, na podstawie których nauczycielom przysługuje prawo do wcześniejszej emerytury, ustala się zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Rozporządzenie to przewiduje możliwość przejścia na emeryturę po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn. Jednakże warunkiem skorzystania z tego uprawnienia jest wykazanie okresu składkowego i nieskładkowego w wymiarze co najmniej 20 lat dla kobiety i 25 lat dla mężczyzny, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach;
- bez względu na wiek, na podstawie art. 32 ust. 5 u.e.r. oraz art. 88 Karty Nauczyciela;
- na podstawie odrębnych przepisów, o których mowa w art. 30 u.e.r. tj. dla osób które są:
- inwalidami wojennymi i wojskowymi oraz kombatantami;
- pracownikami urzędów państwowych;
- pracownikami samorządowymi;
- żołnierzami zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianymi w kopalniach węgla, kamieniołomach i zakładach wydobywania rud uranu;
- nauczycielami akademickimi.
Nauczyciele urodzeni po 31.12.1948 r., a przed 1.01.1969 r. mają natomiast możliwość przejścia na emeryturę na zasadach:
- według nowych uregulowań zawartych w art. 24 i 25 u.e.r. po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej: 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn (przepisy te nie przewidują warunku posiadania określonego okresu składkowego i nieskładkowego), przy czym podstawę obliczenia emerytury będzie stanowiła kwota składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego;
- na warunkach określonych w art. 29 i 32 u.e.r. i przy zastosowaniu dotychczasowego sposobu obliczania wysokości emerytury, dla nauczycieli, którzy:
- nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa,
- warunki do uzyskania emerytury spełnili do 31.12.2008 r. ( 46 u.e.r.);
- na podstawie art. 47 u.e.r. i art. 88 ust. 2a Karty Nauczyciela;
- na podstawie art. 184 u.e.r., w wieku 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn, pod warunkiem wykazania, że w dniu wejścia w życie ustawy (1.01.1999 r.) nauczyciel legitymował się okresem składkowym i nieskładkowym wynoszącym co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat pracy nauczycielskiej, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, oraz pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa i rozwiązania stosunku pracy.
Nauczycielom urodzonym po 31.12.1968 r. emerytura będzie przysługiwała po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego docelowo co najmniej: 60 lat dla kobiet, i 65 lat dla mężczyzn (art. 24 u.e.r.).