Kontrola Państwowej Inspekcji Pracy może dotyczyć każdego właściciela firmy. Prawa i obowiązki zarówno Inspektora pracy jak i podmiotu kontrolowanego określone zostały szczegółowo w Ustawie z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy.
Kontrola Państwowej Inspekcji Pracy jest przeprowadzana po to, by ustalić (i udokumentować ustalenia), czy w danej firmie przestrzegane jest prawo pracy – a zwłaszcza zasady BHP oraz przepisy na temat legalności zatrudnienia.
Kontrola Państwowej Inspekcji Pracy dotyczy:
- pracodawców,
- przedsiębiorców niebędących pracodawcami, na rzecz których czynności wynikające ze stosunku pracy wykonują osoby fizyczne,
- osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą.
Kontrola Państwowej Inspekcji Pracy – uprawnienia inspektorów.
Inspektorzy PIP mają prawo do skontrolowania – bez uprzedzenia i o każdej porze dnia lub nocy – respektowania przepisów Kodeksu pracy. Przed rozpoczęciem kontroli Państwowej Inspekcji Pracy inspektor zgłasza się do przedsiębiorcy – ale tylko wtedy, gdy fakt ten nie może wpłynąć na rezultat badania. Kontrola Państwowej Inspekcji Pracy ma miejsce w siedzibie działalności gospodarczej oraz wszędzie tam, gdzie wykonywane są czynności z nią związane albo przechowywana jest dokumentacja finansowo-kadrowa.
Wykaz miejsc podlegających kontroli.
Podczas kontroli inspektor z PIP ma uprawnienia do niczym nieskrępowanego wejścia na teren obiektów i pomieszczeń firmy, którą kontroluje. Nie musi okazywać przepustki ani przechodzić przez rewizję osobistą. Może prowadzić oględziny: obiektów, pomieszczeń, stanowisk pracy, maszyn i urządzeń, procesu technologicznego, pracy.
Obowiązki związane z zatrudnianiem pracowników.
Podczas kontroli Państwowej Inspekcji Pracy kontrolerzy mają także prawo do przesłuchiwania zatrudnionych w zakresie kwestii związanych z inspekcją i uzyskania od nich zeznań w formie ustnej i pisemnej. Inspektorzy muszą mieć wgląd do: dokumentacji technologicznej i technicznej, zestawień, obliczeń, akt osobowych kadry.
Przebieg i rezultaty kontroli Państwowej Inspekcji Pracy inspektorzy mogą utrwalać za pośrednictwem środków technicznych, które służą do uwieczniania obrazu bądź dźwięku.
Tajemnica informacji.
Pracownicy nie zawsze chcą ujawniać pewnych informacji, bojąc się o możliwe reperkusje ze strony pracodawcy. Aby zapobiec takim przypadkom, prawo daje inspektorowi z kontroli Państwowej Inspekcji Pracy możliwość wydania postanowienia o zachowaniu w tajemnicy okoliczności uzyskania wrażliwych informacji – chodzi tu o ochronę tożsamości i danych osobowych narażonych na przykre konsekwencje pracowników. Na owe postanowienie każdy pracodawca może złożyć zażalenie w terminie trzech dni od dnia jego doręczenie. Zażalenie jest następnie rozpoznawane przez okręgowego inspektora pracy – postępowanie toczy się niejawnie i bez udziału składającego zażalenie.
Kontrola Państwowej Inspekcji Pracy – legalność zatrudnienia.
Inspektor pracy, który zauważy złamanie przepisów z Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, ma prawo do skierowania wniosku do odpowiedniego sądu o nałożenie kary na osobę odpowiedzialną za naruszenia. Jest także uprawniony do poinformowania właściwych instytucji o wykrytym wykroczeniu – informuje on:
- ZUS – o naruszonych przepisach ubezpieczeń społecznych;
- urząd kontroli skarbowej – o wykroczeniu skarbowym;
- Policję i Straż Graniczną – o naruszeniu przepisów o cudzoziemcach;
- starostę – o stwierdzonych przypadkach naruszenia przez bezrobotnego przepisów Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
Podczas realizowania kontroli Państwowej Inspekcji Pracy inspektor współdziała z:
- organami samorządu załogi,
- związkami zawodowymi,
- radami pracowników,
- społeczną inspekcją pracy.
Współdziałanie opiera się przede wszystkim na informowaniu o tematyce i zakresie, którego dotyczy kontrola Państwowej Inspekcji Pracy, rozpatrywaniu zgłaszanych uwag i spostrzeżeń, dostarczaniu wiadomości o rezultatach kontroli i jej konsekwencjach, jak również na doradztwie w kwestii prawa pracy.
Zakończenie kontroli Państwowej Inspekcji Pracy – notatka a protokół.
Kontrola Państwowej Inspekcji Pracy podsumowywana jest przez inspektora – w zależności od wniosków pokontrolnych – za pomocą właściwej notatki lub protokołu. Notatkę urzędową sporządza się wówczas, jeśli nie stwierdzono żadnych uchybień w funkcjonowaniu firmy. Taka notatka zawiera zwięzły opis stanu faktycznego ustalonego podczas kontroli Państwowej Inspekcji Pracy – oraz podpis inspektora. Jeśli zostaną wykryte uchybienia, inspektor sporządza protokół, w których szczegółowo je opisuje.
Kontrolowany przedsiębiorca ma prawo, przed podpisaniem protokołu, wnieść dobrze umotywowane zastrzeżenia co do jego treści. Ma prawo to zrobić w czasie 7 dni od dnia, w którym przedstawiono mu dokument z ustaleniami. Inspektor PIP musi przeanalizować te zastrzeżenia, a jeśli okażą się zasadne, powinien zmodyfikować bądź uzupełnić wskazaną część protokołu. Jeżeli przedsiębiorca (lub inny reprezentant kontrolowanej firmy) dokumentu z ustaleniami nie podpisze, nie oznacza to, że inspektor nie może stosować właściwych środków prawnych, do których uprawnia go ustawa.
Wystąpienie Inspektora pracy.
W przypadku gdy stwierdzone przez kontrolę Państwowej Inspekcji Pracy nieprawidłowości nie stanowią dużego naruszenia prawa – inspektor ma prawo do zastosowania tzw. wystąpienia – nakazanie pracodawcy usunięcia powodów stwierdzonych uchybień. Takie wystąpienie inspektora zawiera wnioski zebrane w trakcie kontroli Państwowej Inspekcji Pracy oraz ich umocowanie prawne. Reprezentant kontrolowanej firmy musi powiadomić właściwy organ PIP o terminie i sposobie wypełnienia wniosków inspektora w terminie zawartym w danym wystąpieniu, ale nie dłuższym niż 30 dni.