Rozwiązanie umowy o pracę może przybrać różne formy. Może odbyć się za zgodnym porozumieniem stron, na wniosek pracodawcy, na wniosek pracownika, z zachowaniem okresu wypowiedzenia lub bez zachowania okresu wypowiedzenia. Zdarzają się sytuacje, w których konieczne jest rozwiązanie stosunku pracy z pracownikiem bez zachowania okresu wypowiedzenia. Przypadki takie reguluje artykuł 52 i 53 Kodeksu pracy. Cechą charakterystyczną rozwiązania umowy o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia jest natychmiastowe ustanie stosunku pracy a co za tym idzie – wszelkich praw i obowiązków z niego wynikającego.
Forma oświadczenia.
Wypowiedzenia kategorycznie musi mieć formę pisemną. Procedura rozwiązania polega na przedstawieniu drugiej stronie (pracodawcz/pracownikowi) umowy o pracę jednostronnego oświadczenia woli, w którym strona wyraźnie zaznacza, że umowa o pracę przestaje obowiązywać. W piśmie należy także wskazać przyczyny, z których rozwiązanie stało konieczne. Tego typu wypowiedzenie może dotyczyć każdego rodzaju umowy o pracę, jednak muszą zaistnieć konkretne uzasadnione powody ku temu. Strona aby skutecznie rozwiązać umowę o pracę musi spełnić wskazane w kodeksie warunki.
Dodatkowym obowiązkiem pracodawcy określonym w art. 30 § 5 Kodeksu pracy jest pouczenie pracownika o przysługującym mu prawie odwołania się od rozwiązania umowy do sądu pracy. Termin, w którym pracownik powinien złożyć odwołanie od rozwiązania umowy określony jest w art. 264. § 1 Kodeksu pracy, który stanowi, iż „odwołanie od wypowiedzenia umowy o pracę wnosi się do sądu pracy w ciągu 21 dni od dnia doręczenia pisma wypowiadającego umowę o pracę”.
Rozwiązać umowę o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia może zarówno pracodawca, jak i pracownik. Kodeks pracy enumeratywnie wskazuje przyczyny, dla których każda ze stron umowy o pracę może ją rozwiązać bez wypowiedzenia.
Pracownik.
Art. 55 Kodeksu pracy określa sytuacje, w których rozwiązania może dokonać pracownik. Warto w tym miejscu przytoczyć pełne brzmienie ww. przepisu: „§ 1. Pracownik może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia, jeżeli zostanie wydane orzeczenie lekarskie stwierdzające szkodliwy wpływ wykonywanej pracy na zdrowie pracownika, a pracodawca nie przeniesie go w terminie wskazanym w orzeczeniu lekarskim do innej pracy, odpowiedniej ze względu na stan jego zdrowia i kwalifikacje zawodowe.
§ 1 1 Pracownik może rozwiązać umowę o pracę w trybie określonym w § 1 także wtedy, gdy pracodawca dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika; w takim przypadku pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. W przypadku rozwiązania umowy o pracę zawartej na czas określony odszkodowanie przysługuje w wysokości wynagrodzenia za czas, do którego umowa miała trwać, nie więcej jednak niż za okres wypowiedzenia”.
Pracodawca.
Pracodawcy przysługuje szerszy katalog przypadków, w których może rozwiązać z pracownikiem umowę o pracę bez wypowiedzenia.
Przyczyny rozwiązania określa: art. 52 Kodeksu pracy, który stanowi: § 1. pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w razie:
- ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych;
- popełnienia przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem;
- zawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku”.
Podstawowe obowiązki pracownicze, o których mówi pkt 1 określone zostały szczegółowo w art. 100 Kodeksu pracy, który stanowi, iż: § 1 pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę.
- 2. Pracownik jest obowiązany w szczególności:
1) przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy;
2) przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku;
3) przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych;
4) dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę;
5) przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach;
6) przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego”.
Pracodawca musi dołożyć należytej staranności przy ocenie zaniedbania obowiązków pracowniczych przez pracownika i wziąć pod uwagę jego intencje i rozmiar szkody, jaką wyrządził.
Przestępstwo, które popełnił pracownik i które może być podstawą do rozwiązania z nim umowy o pracę w trybie natychmiastowym, musi również spełniać określone warunki, mianowicie musi być:
- zawinione,
- dokonane w trakcie trwania stosunku pracy,
- oczywiste lub stwierdzone prawomocnym wyrokiem.
Utrata uprawnień, niezbędnych do wykonywania zawodu, musi być zawiniona, oczywista i stwierdzona przez odpowiedni organ.
Dodatkowe przyczyny wskazane są w art. 53 Kodeksu pracy, kiedy to: § 1. pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia:
1) jeżeli niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby trwa:
- a) dłużej niż 3 miesiące – gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 6 miesięcy,
- b) dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku oraz pobierania świadczenia rehabilitacyjnego przez pierwsze 3 miesiące – gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy co najmniej 6 miesięcy lub jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową;
2) w razie usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy z innych przyczyn niż wymienione w pkt 1, trwającej dłużej niż 1 miesiąc.
Ograniczenia w rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia.
Przepisy prawa przyznają pracodawcy więcej możliwości rozwiązania umowy o prace bez zachowania okresu wypowiedzenia. Jednakże przyczyny, dla których pracodawca może rozwiązać umowę o prace z pracownikiem bez wypowiedzenia podlegają pewnym ograniczeniom określonym w Kodeksie pracy.
W przypadku wystąpienia powodów wymienionych w art. 52 § 1 Kodeksu pracy – nie jest dopuszczalne rozwiązanie umowy o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia po upływie 1 miesiąca od dnia, w którym pracodawca dowiedział się o okoliczności uzasadniającej rozwiązanie umowy (art. 52 § 2).
Jeżeli pracownika reprezentuje organizacja związkowa, pracodawca podejmując decyzję o rozwiązaniu umowy musi zasięgnąć opinii reprezentującej pracownika organizacji związkowej. Organizacja ma trzy dni na dostarczenie swojej opinii pracodawcy (art. 52 § 3).
Także przyczyny uzasadniające rozwiązanie z pracownikiem umowy o prace bez wypowiedzenia określone w art. 53 Kodeksu pracy podlegają ścisłym ograniczeniom.
Pracodawca nie może rozwiązać z pracownikiem umowy bez wypowiedzenia w przypadku (art. 53 § 2 Kodeksu pracy):
- sprawowania przez pracownika opieki nad dzieckiem i pobierania z tego tytułu zasiłku,
- odosobnienia pracownika ze względu na chorobę zakaźną – w okresie pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku.
Zgodnie z § 3 art. 53 Kodeksu pracy – pracodawca nie może rozwiązać umowy bez zachowania okresu wypowiedzenia, jeśli pracownik stawi się do pracy w związku z ustaniem przyczyny nieobecności.
Kodeks wskazuje (art. 53 § 5 Kodeksu pracy), iż pracodawca powinien – w miarę możliwości zatrudnić ponownie pracownika, który w okresie 6 miesięcy od rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia zgłosi się ponownie do pracy po ustaniu przyczyn zwolnienia określonych w art. 53 § 1 i 2 Kodeksu pracy.
Konsekwencje rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, ochrona stron umowy.
Konsekwencją rozwiązania umowy o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia jest natychmiastowe ustanie stosunku pracy. Pracownik, jeżeli uzna, iż rozwiązanie umowy o pracę jest niezgodne z prawem, może złożyć odwołanie – stosownie do art. 264 § 1 Kodeksu pracy w terminie 21 dni od otrzymania pisemnego oświadczenia pracodawcy do właściwego sądu pracy. W przypadku, gdy sąd orzeknie o przywróceniu pracownika na poprzednie stanowisko pracy, przysługuje mu wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, nie więcej jednak niż za 3 miesiące i nie mniej niż za 1 miesiąc (art. 57 § 1 Kodeksu pracy).
Jeżeli pracodawca bezprawnie (orzeczenie sądu pracy) rozwiązał umowę o pracę z:
- pracownikiem, któremu brakuje mniej niż 4 lata do emerytury,
- pracownicą w ciąży lub w trakcie urlopu macierzyńskiego,
- pracownikiem–ojcem wychowującym dziecko w okresie korzystania z urlopu macierzyńskiego,
- innym pracownikiem, w sytuacji, gdy rozwiązanie umowy o pracę podlega ograniczeniu z mocy przepisu szczególnego,
a później przywrócił go do pracy, wynagrodzenie przysługuje mu za cały czas pozostawania bez pracy.
Pracownik jest także chroniony w przypadku nieuzasadnionego rozwiązania umowy bez zachowania okresu wypowiedzenia w trakcie trwania okresu wypowiedzenia (art. 60 Kodeksu pracy). Jeżeli strony rozwiążą umowę o pracę i w trakcie trwania okresu wypowiedzenia pracodawca wypowie pracownikowi pracę ze skutkiem natychmiastowym, to pracownikowi przysługuje odszkodowanie odpowiadające okresowi, który pozostał do końca okresu wypowiedzenia.
Ochronie przed nieuzasadnionym rozwiązaniu umowy o prace bez wypowiedzenia podlega zarówno pracownik jak i pracodawca. Ochronę pracodawcy zapewniają art. 61¹ i 61² Kodeksu pracy przyznając mu prawo do żądania zasądzenia na jego rzecz odszkodowania w razie nieuzasadnionego rozwiązania przez pracownika w trybie art. 55 § 11 Kodeksu pracy umowy ze skutkiem natychmiastowym. Dodatkowo, jeżeli to pracownik wypowiedział umowę o pracę w trybie natychmiastowym, mimo że znajdował się w okresie wypowiedzenia, to pracodawcy przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia pracownika za okres wypowiedzenia, a w przypadku rozwiązania umowy o pracę zawartej na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy – w wysokości wynagrodzenia za okres 2 tygodni. O przyznaniu odszkodowania orzeka właściwy sąd pracy. O odszkodowaniu na rzecz pracodawcy orzeka sąd pracy w trybie art. 264 § 1 Kodeksu pracy.